Havale Nedir? Ne Yapılmalıdır?
Havale, beynin vücut ısısını düzenleyen merkezinin aşırı derecede ısınmasıyla, beynin kas hareketlerini kontrol eden kısmının vücutta normal dışı bir hareketlenme oluşturmasına denir. Bu sistem şöyle çalışır:
Mikrop veya toksik maddelerin beyni uyarmasıyla vücudumuzda bir ısı oluşur. Vücutta ısının yükselmesiyle birlikte dokuların oksijene duyduğu ihtiyaç artar. Bunu karşılayabilmek için kalbin ve solunumun hızlanması gerekir. Eğer ateş hızlı yükselir ve vücut bu yükselişe ayak uydurarak kalbi ve solunumu hızlandıramazsa beyin, gelen oksijeni yeterli bulmaz, tasarruflu çalışmak ve fazla oksijen tüketmemek için de vücut ile olan irtibatını keser ve havale ortaya çıkar.
Havale 38.9°C’nin üzerindeki ateşlerde ortaya çıkabilir. Ancak ateş her 38.9°C’nin üzerine yükseldiğinde havale oluşmaz. Ateşi yükselen çocukların sadece %4'ü havale geçirebilir.
Havale geçiren bir kişinin vücudu/elleri/ayakları ya da sadece başı istem dışı ve şiddetli bir şekilde sallanır. Gözleri arkaya doğru kayabilir ya da uzakta sabit bir noktaya takılıp kalabilir. Ağızdan köpük gelebilir, kusabilir. Havale genelde 1-5 dakika sürer. Ardından kısa bir süre baygınlık oluşabilir. Kişi uyanınca kafası karışmış, yorgun ya da uykulu olabilir.
Havalede Ne Yapılmalı?
- Çocuğun nefes alıp almadığını kontrol edin. Çocuğunu yan yatırın ve ağzına bakarak dilin, mukusun, köpük ya da bir yiyecek parçasının soluk borusunu ve ağzı kapamadığına emin olun. Gerekirse 1 parmağınızı kullanarak bunları temizleyin. Bu maddeleri 2 parmakla almaya çalışmayın. Bu onları daha da ileri itebilir.
- Saate bakın. Böylece ne kadar uzun sürdüğünü anlayabilirsiniz. Havalenin süresi bilgisi daha sonra doktora konuyu anlatırken gerekebilir.
- Çocuğun rahatça kasılması için sıkı elbisesi varsa gevşetin. Düğmeleri açın. Çocuğu sıkıca tutarak kasılmasını engellemeye çalışmayın. Ancak kasıldığı noktada herhangi bir yerini çarpacağı sivri objeler veya sert zeminler varsa o objeyi çocuktan uzaklaştırmaya çalışın.
- Ağızdan herhangi birşey vermeyin.
- Soğuk duşa sokmaya çalışmayın. Ateşli bir çocukta soğuk duş yine havale geçirmeye neden olabilir.
- En kısa zamanda doktora başvurun.
Havale Konusunda Endişelenmeli miyim?
Ülkemizde yüksek ateş denilince akla ilk olarak havale gelmekte, beyinde ve vücutta kalıcı bir rahatsızlık bırakabileceği, epilepsiye yol açabileceği endişesiyle havaleden korkulmaktadır.
Havale geçiren bir çocuğun gösterdiği belirtiler ebeveynlerini çok korkutabilir. Ancak havale genelde 5 dakika içinde sona erer ve kalıcı bir hasar bırakmaz. Bir kez havale geçiren çocukların büyük çoğunluğu ileriki dönemlerde beyin hasarı, gelişim geriliği, öğrenme bozukluğu ya da ateşsiz havale geçirmek konusunda daha büyük bir risk altına girmez. Havaleler çoğunlukla 5 yaşından sonra tekrarlanmaz.
Havale geçiren bir çocuğun çoğunlukla hastaneye yatılı olarak tedavi olmasına, röntgen ya da beyin dalgaları testi yaptırmasına gerek yoktur. Pek çok durumda havalenin nedeninin anlaşılması için çocuk doktorunu görmesi yeterlidir.
Aşağıdaki durumlarda ikinci bir havale geçirme riski artar.
- Çocuk ilk havalesini 18 aylıktan küçükken geçirmişse
- Ailede başka havale vakaları olmuşsa (genetik)
- Havale geçirdiğinde ateşi çok yüksek değilse (buna rağmen havale geçirmişse)
Havale kimi zaman epilepsiyle karıştırılır. Epilepsi vücutta kriz oluşturarak, değişik düşünsel ve fiziksel fonksiyonları etkileyen bir medikal durumdur. Her havale geçiren çocuk epilepsi olacak diye bir koşul yoktur. Ancak daha önce havale geçirmiş bir çocuğun ileride epilepsi olma riski çok az olmakla beraber (%2-%4) artar.
